اعسار از پرداخت محکوم‌به در دادگاه صلح

دعاوی مربوط به اعسار از پرداخت محکوم‌به و مراحل اثبات آن در دادگاه صلح

مقدمه ورود به بحث:

در نظام حقوقی ایران، دعاوی مربوط به اعسار از پرداخت محکوم‌به یا دیون از جمله مسائل مهم و پیچیده‌ای هستند که همواره در محاکم قضائی مطرح می‌شوند. اعسار به معنای ناتوانی فرد در پرداخت بدهی‌ها و محکوم‌به‌ها است که می‌تواند از جهات مختلف نظیر مشکلات اقتصادی، بیماری، یا هر عامل دیگری ناشی شود. در چنین شرایطی، افراد می‌توانند درخواست اعسار نمایند تا با اثبات ناتوانی مالی خود، از پرداخت یکجا یا به‌صورت اقساطی از محکوم‌به خود معاف شوند. این دعاوی در دادگاه‌های صلح، که به نوعی دادگاه‌های ابتدایی در رسیدگی به دعاوی مدنی محسوب می‌شوند، رسیدگی می‌شوند.
تعریف حقوقی: اعسار به طور کلی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فرد محکوم علیه، به علت فقدان توانایی مالی، قادر به پرداخت محکوم‌به یا بدهی خود نیست. مطابق با ماده 1 قانون اعسار، "اعسار وضعیتی است که شخص نمی‌تواند دیون خود را از اموال موجود پرداخت نماید." در این موارد، فرد می‌تواند درخواست اعسار را در دادگاه مطرح کرده و از مراجع قضائی درخواست تقسیط بدهی یا معافیت از پرداخت یکجا نماید.
تحلیل حقوقی مواد قانونی مرتبط:

طبق ماده 1 قانون اعسار، هر فردی که بدهی‌های خود را نمی‌تواند پرداخت کند، می‌تواند درخواست اعسار از دادگاه بکند. دادگاه پس از بررسی شواهد و مدارک، مانند اسناد مالی، درآمد، و هزینه‌های زندگی فرد، حکم به اعسار یا تقسیط بدهی می‌دهد. ماده 4 این قانون نیز تاکید دارد که "در صورتی که فرد اعسار خود را ثابت کند، دادگاه می‌تواند برای او شرایطی مانند تقسیط بدهی یا پرداخت اقساط را فراهم کند."
مراحل اثبات اعسار در دادگاه صلح:
1.    درخواست اعسار: ابتدا فرد باید درخواست اعسار خود را به دادگاه صلح ارائه دهد.
2.    ارائه مدارک: متقاضی باید مدارک لازم شامل فیش‌های حقوقی، اسناد مالی، گواهی از مراجع ذی‌صلاح، و سایر شواهد که نشان‌دهنده ناتوانی مالی او هستند، به دادگاه ارائه دهد.
3.    رسیدگی به مدارک و شواهد: دادگاه پس از بررسی مدارک، حکم اعسار یا تقسیط بدهی را صادر می‌کند.
4.    اجرای حکم: در صورت اثبات اعسار، دادگاه شرایط پرداخت اقساط یا معافیت از پرداخت یکجا را برای فرد متقاضی فراهم می‌کند.
مثال تحلیل حقوقی:

فرض کنید فردی به نام احمد به دلیل بیماری شدید، توانایی کار و درآمدزایی را ندارد و بدهی قابل توجهی به یکی از اشخاص دارد. احمد می‌تواند به دادگاه صلح مراجعه کند و درخواست اعسار از پرداخت بدهی خود را بدهد. در این صورت، احمد باید مدارکی مانند گواهی پزشکی، صورتحساب‌های بانکی، و هر گونه مدرک دیگری که نشان‌دهنده وضعیت مالی او باشد، به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی مدارک، می‌تواند حکم به اعسار او صادر کند و برای او شرایط پرداخت اقساطی بدهی یا کاهش مبلغ آن را فراهم نماید.

سوالات و پاسخ‌ها:

1. اعسار از پرداخت محکوم‌به به چه معناست؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی یا محکوم‌به است که به دلیل عدم توانایی مالی قادر به پرداخت یکجا نیست.
2. چه مدارکی برای طرح دعوی اعسار در دادگاه صلح لازم است؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد:  مدارکی مانند فیش‌های حقوقی، اظهارنامه‌های مالیاتی، اسناد بانکی و گواهی‌های دارایی، شهادت شهود مبنی بر ناتوانی مالی و هرگونه مدرکی که نشان‌دهنده عدم توانایی مالی است، باید ارائه شود.
3. آیا دادگاه صلح می‌تواند حکم اعسار موقت صادر کند؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح در صورت اثبات شرایط اعسار، می‌تواند به‌صورت موقت حکم اعسار صادر کند و بدهی را تا تعیین تکلیف نهایی به تعویق بیندازد.
4. آیا شاهد برای اثبات اعسار لازم است؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، شهادت شهود می‌تواند برای اثبات ناتوانی مالی و تأیید شرایط اعسار مفید باشد و توسط دادگاه مورد قبول قرار گیرد.
5. آیا دادگاه صلح می‌تواند حکم به تقسیط بدهی بدهد؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورت اثبات اعسار، دادگاه می‌تواند به جای پرداخت یکجای بدهی، آن را به صورت اقساط تعیین کند.
6. آیا فرد معسر می‌تواند به دلیل شرایط اعسار، بدهی را به‌طور کامل پرداخت نکند؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، اعسار به معنای ناتوانی موقت در پرداخت یکجای بدهی است و فرد باید مبلغ بدهی را به‌صورت اقساط یا با شرایطی که دادگاه تعیین می‌کند، پرداخت کند.
7. آیا ارائه حساب بانکی برای اثبات اعسار الزامی است؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، مدارک بانکی که نشان‌دهنده وضعیت مالی فرد باشد، از مدارک مهم برای اثبات اعسار هستند.
8. آیا دادگاه صلح می‌تواند به معسر اجازه پرداخت به صورت سالانه بدهد؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه می‌تواند اقساط را با توجه به شرایط مالی معسر تعیین کند، و در برخی موارد پرداخت به صورت سالانه نیز ممکن است.
9. آیا فرد معسر می‌تواند به میزان اقساط تعیین‌شده اعتراض کند؟
   - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که فرد معسر معتقد باشد که میزان اقساط بالاست و با وضعیت مالی او سازگار نیست، می‌تواند درخواست تجدیدنظر ارائه دهد.
10. آیا دادگاه صلح می‌تواند در صورت بهبود شرایط مالی، حکم اعسار را لغو کند؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، اگر ثابت شود که وضعیت مالی فرد بهبود یافته است، دادگاه می‌تواند حکم اعسار را لغو کند و دستور پرداخت کامل بدهی را صادر کند.
11. آیا برای درخواست اعسار ارائه مدارک درآمدی اجباری است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، مدارک درآمدی مانند فیش حقوقی و اسناد دارایی از مدارک ضروری برای درخواست اعسار هستند.
12. آیا دادگاه صلح می‌تواند در صورت اثبات اعسار، از دریافت بخشی از بدهی صرف نظر کند؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، دادگاه تنها می‌تواند شرایط پرداخت بدهی را به صورت اقساط تعیین کند اما از اصل بدهی نمی‌تواند صرف نظر کند.
13. آیا در صورتی که فرد دارایی‌های غیرنقدی داشته باشد، امکان درخواست اعسار وجود دارد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، اما دادگاه ممکن است بررسی کند که آیا امکان تبدیل دارایی‌های غیرنقدی به وجه نقد برای پرداخت بدهی وجود دارد یا خیر.
14. آیا برای درخواست اعسار، مستندات مرتبط با هزینه‌های زندگی مورد قبول است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، مدارکی که نشان‌دهنده هزینه‌های روزمره و نیازهای اولیه زندگی فرد باشد، می‌تواند برای دادگاه مفید باشد.
15. آیا دادگاه صلح می‌تواند درخواست اعسار را در صورت ارائه مدارک ناقص رد کند؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که مدارک کافی برای اثبات اعسار ارائه نشود، دادگاه ممکن است درخواست را رد کند.
16. آیا درخواست اعسار می‌تواند بر اساس ناتوانی در پرداخت مهریه مطرح شود؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در مواردی که فرد توانایی پرداخت مهریه را ندارد، می‌تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه صلح ارائه کند.
17. آیا فرد معسر می‌تواند با ارائه مدارک جدید درخواست تعدیل اقساط را بدهد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که شرایط مالی فرد بدتر شود، می‌تواند با ارائه مدارک جدید درخواست تعدیل اقساط را مطرح کند.
18. آیا امکان درخواست اعسار به دلیل بیماری وجود دارد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که بیماری موجب ناتوانی مالی فرد شده باشد، می‌توان با ارائه مدارک پزشکی معتبر درخواست اعسار را مطرح کرد.
19. آیا در صورت پذیرش اعسار، فرد معسر همچنان مسئول بدهی‌های دیگر است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، پذیرش اعسار تنها برای بدهی مشخصی که دادگاه تعیین کرده است، اعمال می‌شود و شامل سایر بدهی‌ها نمی‌شود.
20. آیا در صورت اثبات اعسار، شاکی می‌تواند درخواست تجدیدنظر بدهد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، شاکی می‌تواند در صورتی که با تصمیم دادگاه موافق نباشد، درخواست تجدیدنظر ارائه دهد.
21. آیا درخواست اعسار برای بدهی‌های تجاری نیز ممکن است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورت ناتوانی مالی برای پرداخت بدهی‌های تجاری، می‌توان درخواست اعسار را مطرح کرد.
22. آیا برای طرح دعوی اعسار، نیاز به ارائه گزارش از اداره مالیات است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در مواردی که فرد دارای فعالیت تجاری است، ارائه گزارش مالیاتی به دادگاه به عنوان مدرک مهمی برای اثبات اعسار مفید است.
23. آیا در صورت اعسار فرد، امکان بخشش کامل بدهی وجود دارد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، اعسار به معنای ناتوانی در پرداخت فوری است و بدهی به طور کامل بخشیده نمی‌شود، بلکه پرداخت به صورت اقساطی خواهد بود.
24. آیا در صورت پذیرش اعسار، فرد می‌تواند درخواست تسویه به صورت غیرنقدی بدهد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در برخی موارد خاص و با توافق شاکی، امکان تسویه بدهی به صورت غیرنقدی نیز وجود دارد.
25. آیا در دادگاه صلح امکان اعتراض به تصمیم اعسار وجود دارد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که شاکی یا معسر با تصمیم دادگاه موافق نباشند، می‌توانند درخواست تجدیدنظر ارائه دهند.
26. آیا دادگاه صلح می‌تواند معسر را ملزم به ارائه تعهدات مالی جدید کند؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه می‌تواند معسر را به ارائه تعهدات مالی در صورت تغییر وضعیت مالی ملزم کند.
27. آیا برای اثبات اعسار، مدارک مالی همسر نیز لازم است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در برخی موارد، مدارک مالی همسر نیز به عنوان سندی برای ارزیابی توانایی مالی خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
28. آیا در صورت اعسار، دادگاه صلح می‌تواند به جای پرداخت نقدی، به واگذاری دارایی‌ها حکم دهد؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورت موافقت شاکی، دادگاه می‌تواند به جای پرداخت نقدی، حکم به واگذاری دارایی‌ها به شاکی بدهد.
29. آیا در صورت درخواست اعسار به دلیل بدهی‌های بانکی، ارائه سابقه اعتباری لازم است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، ارائه سابقه اعتباری به دادگاه می‌تواند در تأیید وضعیت مالی فرد و اثبات اعسار کمک کند.
30. آیا در صورت بهبود شرایط مالی، فرد معسر موظف به اعلام آن به دادگاه است؟
    - وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که شرایط مالی فرد معسر بهبود یابد، وی موظف است این تغییر را به دادگاه اعلام کند.

مولفین :
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی  و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک  دادگستری و مولف کتب حقوقی )
در صورت نیاز به مشاوره می توانید با وکلا و مشاورین موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم تماس بگیرید
خانم فاطمه اسمی
خانم فریده عبداللهی
خانم ملیحه علیخانی